Ғасырдан да ұзақ күн

Орындаған: Қошаева Гүлмира

Ғасырдан да ұзақ күн— Шыңғыс Айтматовтың алғашқы романы. 1980 жылы "Новый мир" журналында шығарылған. Соңынан "Боранды бекeті" деген атқа ие болды. 1990 жылы "Знамя" журналында "романға повесть" ,"Шыңғысханның ақ бұлты", содан кейін бірақ роман болды.

Г.Гачаевтың жазбасы бойынша осы романның басты екі кейіпкері бар. Олар: Боранды Едігесі және Боранды Қаранары.

Сарыөзектегі Боранды разьезінде кезекшілікте тұрған Едігеге түн ортасында әйелі Үкібала келіп, көршісі Қазанғаптың өлгенін естіртеді. Едігі болса теміржолдағы жұмысын тастап кете алмай, әйелін бүкіл ауылды оятуға жұмсайды. Өйткені Қазанғап шал жалғыз тұратын. Және ол тұратын ауылда бар-жоғы 8 шаңырақ отбасы өмір сүретін. Ал Қазанғап шалдың қызы тұрмысқа шығып, ұлы үйленіп қалаға кетіп қалған еді.

Кітап қалай басталды?!

Уәде орындалуы керек....
Жаназаға бүкіл ауыл жиналды. Және де Қазанғаптың қаладағы ұлы Сәбитжан да келді. Едіге оған әкесін Ана-Бейітке апарып қоятынын жеткізді. Оған Сәбитжан алғашында қарсы болды. Дегенмен Едіге Қазанғап шалға берген уәдесі орындамақ болып, ұлын көндірді. Себебі осыдан бірнеше ай бұрын Қазанғап пен Едіге туған өлкесіне, яғни Арал теңізіне барып қайтқан еді. Сол кезде Қазанғап шал: «Мен өлсем, Ана-Бейітке апарып көміңдер»- деп ескертіп еді.

Бұл өлкеде пойыздар шығыстан батысқа қарай, батыстан шығысқа қарай жүйткіп жатады......

Бұл өлкеде темір жолдың қос қапталынан басталып, сақара сар даланың кінідік тұсы- Сарыөзектің ұланғайыр жазығы көсіліп жатады.

Бұл өлкеде қашықтық атаулы, уақыттың Гринвич медианы бойынша өлшенгендей, темір жолдың алыс-жақындығына қарай өлшенеді.

Ал, пойыздар шығыстан батысқа қарай, батыстан шығысқа қарай жүйткіп жатады.

Әкесінің өлімін естіген соң, көрші ауылдағы Айзада ағыл-тегіл жылап келді. Оған бүкіл ауыл таңырқап қарап қалды. Айзаданың көпбалалы ана еді. Күйеуі болса ішімдікке салынған маскүнем еді. Алайда қайын атасының жаназасында мүлдем ішімдік ішкен жоқ. Керісінше Қазанғап шалдың оқымысты ұлы Сәбитжан ауыл адамдарымен бірге, ащы сусыннан ішіп отырды. Соңында мас болып, әр нәрсені бір сандырақтап кетті.

Бұл оқиға барысында Едіге түнде кезекшілікте тұрған кезде естіген қып-қызыл шар секілді болған дүмпуді еске алумен болды. Оның не екенін ойланумен басы қатты. Сарыөзекте космодром салынды дегенді естігені бар еді. Бірақта онда әрбір ұшырылған ракете жайлы радио немесе теледидарда хабарлап отыратынын біледі. Ал, бүгінгі ұшқан зат жайлы еш жерде ақпарат айтылған жоқ.

Ресей мен Америка құрама штаттары бірігіп Сарыөзек маңына космодром салып, Демиург деген программа ойлап тапты. Ол бағдарлама бойынша Икс планетасы, яғни жаңадан ашылған белгісіз планетаны галактикадан зерттеп отыратын болып шешкен. Сонымен космодромның дамуына екі елде бірдей атсалысып, бір ағылшын , бір орыс азаматын ғарышқа ұшырып еді. Дегенмен олар бір күні іс-түссіз жоғалып кетті. Олармен ешқандай байланыс болмады. Жаңағы Едіге көрген алапат дүмпу, жоғалып кеткен ғарышкерлерді іздеуге бағытталған ракете еді.

Соңы

Сіз қателестіңіз:

Ормантөс

Екі елдің азаматы болса, жаңа икс планетасның адамдарымен радиосигнал арқылы хабар алмасып жүрген еді. Сонымен олар белгісіз икс планетасының шынайы аты-Ормантөс екенін анықтайды. Және ормантөстіктер тарапынан белгісіз ғаламшарға шақырту алып, сонда ұшып кетеді. Онда олар соғысқа қызықпайтын, болашақтың қамын ойлайтын, көк шаштары бар, қара нәсілді адамдармен жолығады. Ол адамдар болса, жерден келген екі ғарышкерде керемет дәрежеде күтіп алады.

Туындының шешімі - аманаттың орындалмауы.

Ана-Бейіттің тыйым салынған зонаның ішінде қалып кетуі. Амалы таусылған бір топ ерлердің Қазанғаптың мүрдесін Құмдышап төбесіне жерлеп келуі, сол оқиғандан кейін, Едігенің Сарыөзек даласы жөнінде ойланып, басшылыққа шағым түсірмек ниетте жабық зонаға беттеп, мардымды жауап ала алмай елге өкінішпен қайтар жолда "Құрсау" операциясы бойынша аспанға көтерілген ракета әсерінен болған құбылысқа куә болуы.

Оқиға қалай аяқталады?

Оқиға Едігенің қыздарының Борандыға келуімен, осы кезде Едігенің өз мақсатын орындау үшін жоғарғы жаққа шағымдануға кетуімен аяқталады.

Дарыны дара, талантты жазушы өмірден озса да, оның қаламынан шыққан прозалары тозбады және ғасырдан ғасырға ұлтының мақтанышы, қасиетті мұрасының иесі болып жете беретіні анық. Өйткені Айтматов шығармалары ғасырдан да ұзақ жасайтын кемеңгер жазушы.

Нұргүл ШАТЕКОВА

Мен бұл кітапты жақында ғана оқып бітірдім. Маған кітап қатты ұнады. Сіздерге де ұнайды деген ойдамын:)

Бізбен байланыс.

+77071735722
gulmirakoshaeva22@gmail.com

Shymkent.Kazakhstan