Тарих толқынындағы азамат соғысы
Орындаған: Қошаева Гүлмира
Азамат соғысы
Азамат соғысы — мемлекет ішіндегі әлеуметтік топтар мен таптар, діни ағымдар мен кландар арасындағы өкімет билігі жолында жүргізетін қарулы күрес.
- Қытайдағы азамат соғысы.
Тарихта белгілі бір ел шеңберінде халықтың демократиялық бостандықтар жолындағы ұйымдасқан күресінің не болмаса көпұлтты елдерде ұлттық езгіге қарсы қарулы көтерілістерінің азаматтық соғысына ұласқаны белгілі. Мысалы: Англияда "Алқызыл және ақ раушан" (1455 — 58), АҚШ-та буржуазиялық Солтүсітік пен құл иеленуші Оңтүстік (1861 — 1865 жылдары), Францияда монархистер мен республикашылдар (1871 жылы), Испанияда фашистер мен демократтар (1936 — 1939 жылдары) арасындағы азамат соғыстары болып өтті. 1918 — 1920 жылдары Кеңестік Ресейде орын алған азаматтық соғыс Қазақстанды да қамтиды. Ол іс жүзінде 1917 жылғы Қазан төңкерісінің жалғасы болды. Азаматтық соғыс жылдарында қарулы күрестің бір жағында Қазан төңкерісі жеңісі нәтижесінде жеңіліс тауып, саяси және экономикалық биліктен айырылған күштер тұрды. Оларға АҚШ, Англия, Франция, Жапония сияқты мемлекеттер үкіметтері жан-жақты көмек көрсетті. Күрестің екінші жағында Қазан төңкерісі нәтижесінде өкіметті өз қолына алған большевиктер партиясы бастаған күштер тұрды. Олар большевиктік ұрандар мен Кеңес өкіметі жариялаған социализм идеяларына сенген жұмысшылар мен шаруалардың айтарлықтай бөлігінен қолдау тапты. Большевиктер мен Кеңес өкіметін жақтаушылар "қызылдар" деп аталса, оларға қарсы тұрғандар "ақтар" деп аталды.
Қазақстандағы азамат соғысы
Қазақстанда Кеңес өкіметіне қарсы қарулы күрестің негізгі күштері Орынбор, Сібір, Орал, Жетісу казак әскерлері, өнеркәсіп орындарының бұрынғы қожалары, кезінде Ресейден қоныс аударып келушілердің ауқатты топтары, қазақ ауылының бай-шонжарлары және солардың мүдделерін қорғайтын саяси партиялар мен ұйымдар болды (кадеттер, эсерлер, ұлттық және діни саяси ұйымдар). Алашорда үкіметі азамат соғысының алғашқы кезінде Кеңес өкіметіне қарсы күштермен байланысып, қазақ халқының мүддесін қорғауға тырысты.
Қазақстанда Кеңес өкіметіне қарсы қарулы күрестің негізгі күштері Орынбор, Сібір, Орал, Жетісу казак әскерлері, өнеркәсіп орындарының бұрынғы қожалары, кезінде Ресейден қоныс аударып келушілердің ауқатты топтары, қазақ ауылының бай-шонжарлары және солардың мүдделерін қорғайтын саяси партиялар мен ұйымдар болды (кадеттер, эсерлер, ұлттық және діни саяси ұйымдар). Алашорда үкіметі азамат соғысының алғашқы кезінде Кеңес өкіметіне қарсы күштермен байланысып, қазақ халқының мүддесін қорғауға тырысты.
Азамат соғысы
1918-1921
1918-1921
Азамат соғысы — ұйымдасқан топтардың мемлекет ішіндегі ауқымды масштабтағы қарулы қақтығысы
Негізгі кезеңдері:
Азамат соғысының бірінші кезеңі (мамырдың соңы–қараша 1918 ж.):
1918 жылдың соңы Чехославакия корпусының жекелеген бөлімдерінің тұсында мемлекеттің шығысында жағдай шиеленісе түсті
РСФСР келісімі бойынша Владивосток арқылы Францияға, қаруды тапсырған жағдайда қоныс аударуға мүмкіндік беруге келісті;
1918 ж. 2 шілдесінде Атлантаның жоғарғы кеңесі ауқымды интервенцияға шешім қабылдады;
1918 ж. шілдесінде «Отан қорғаушылар мен Бостандық ұйымы» Ярославльде көтеріліс бастады, ал Шығыс майданның бас қолбасшысы М.А.Муравьев өз әскеріне Чехословакия корпусына қарсы соғысты тоқтатып, қаруды керісінше Герман әскеріне бұруға бұйырды.
Азамат соғысының екінші кезеңі (1918 қараша - 1919 ж. ақпан):
1919 ж. 16 қаңтарында Колчак пен бірлестік әскерінің өкілдерімен Сібірде келісім қол қойылды;
1919 ж. 16 қаңтарында Колчак пен бірлестік әскерінің өкілдерімен Сібірде келісім қол қойылды;
Азамат соғысының үшінші кезеңі
3. Азамат соғысының үшінші кезеңі (1919 наурыз - 1920 ж.) наурыз
1919ж. ақпанында Қызыл Армия Украина жерінде Атланта мен Добровольск әскерлерінің біріккен күштеріне қарсы соғысты басты міндеті ретінде санады;
1920ж. 2 ақпанында Юрьев қаласында РСФСР делегациясы мен Эстония арасындка бейбітшілік келісімге қол қойды;
1919ж. 19 наурызында Украина майданының әскерлері басшы коммунист И.И.Вацетис келісімінсіз Ураинаның оң жағалауына қарай жылжыды;
11 қарашада оңтүстік майдан қосымша күштер алып, қарсы шабуыл бастады. Ол әскер Добровольск әскерінің негізгі күштеріне жеңіліс таптырды;
1920ж. қаңтарында оңтүстік-шығыс майдан Кавказ майданы болып өзгертіліп, ал октүстік – оңтүстік-батыс майдан болып өзгертілді.
1919ж. ақпанында Қызыл Армия Украина жерінде Атланта мен Добровольск әскерлерінің біріккен күштеріне қарсы соғысты басты міндеті ретінде санады;
1920ж. 2 ақпанында Юрьев қаласында РСФСР делегациясы мен Эстония арасындка бейбітшілік келісімге қол қойды;
1919ж. 19 наурызында Украина майданының әскерлері басшы коммунист И.И.Вацетис келісімінсіз Ураинаның оң жағалауына қарай жылжыды;
11 қарашада оңтүстік майдан қосымша күштер алып, қарсы шабуыл бастады. Ол әскер Добровольск әскерінің негізгі күштеріне жеңіліс таптырды;
1920ж. қаңтарында оңтүстік-шығыс майдан Кавказ майданы болып өзгертіліп, ал октүстік – оңтүстік-батыс майдан болып өзгертілді.
4. Азамат соғысының төртінші кезеңі (көктем—күз 1920 ж.)
1920 ж. көктемінде Қызыл Армия әскері большевиктерге қарсы негізгі күштерді ойсырата жеңді;
Мемлекеттік экономикалық жағдайы ауыр қалпында қала берді: азық-түлік жетіспеді, көлік қатынасы тоқтатылды, көптеген зауыт-фабрикалар, жанар-жағармай мен шикізаттың жоқтығынан тоқтады, жұқпалы аурулар кеңінен таралды;
1920ж. 12 қазанында Польшамен соғыс тоқтатылып, 1921ж. 18 наурызда екі мемлекет бейбітшілік келісімге келді.
1920 ж. көктемінде Қызыл Армия әскері большевиктерге қарсы негізгі күштерді ойсырата жеңді;
Мемлекеттік экономикалық жағдайы ауыр қалпында қала берді: азық-түлік жетіспеді, көлік қатынасы тоқтатылды, көптеген зауыт-фабрикалар, жанар-жағармай мен шикізаттың жоқтығынан тоқтады, жұқпалы аурулар кеңінен таралды;
1920ж. 12 қазанында Польшамен соғыс тоқтатылып, 1921ж. 18 наурызда екі мемлекет бейбітшілік келісімге келді.
Басқыншылар мен азамат соғысының нәтижесі
Қиян-кескі соғыстың нәтижесінде большевиктер өз қолдарында билікті ұстап қалды;
Ресей империяы құлағаннан кейін барлық мемлекеттік құрылымдар жойылды;
Ресейдің жалпы шығыны 50 млрд. алтын сомға тең болд
Қиян-кескі соғыстың нәтижесінде большевиктер өз қолдарында билікті ұстап қалды;
Ресей империяы құлағаннан кейін барлық мемлекеттік құрылымдар жойылды;
Ресейдің жалпы шығыны 50 млрд. алтын сомға тең болд
Қиыр Шығыстан басқыншылар 3 млн. бағалы аң терісі тоналса, Грузиядан – 26 млн. пұт марганец, Азербайджаннан – 30 млн. пұт мұнай, Қрымнан – 3 млн. пұт астық, 63 мың пұт жүн, Солтүстіктен – 1 млн. фунт стерлингке сай бағалы ағаш сүрегі тоналды.
Елеулі жылдар
1919 жылдың жазында Шығыс майданның Солтүстік және Оңтүстік топтарына Колчак әскерінің талқандау міндет тұрды. Оңтүстік әскерлер тобына М.Фрунзе басшылық жасады.
1919 ж. жазында Оралды ақгвардияшылар әскерінен азат етіге В.И:Чаапаевтың 25-ші дивизиясы қатысты.
1920ж. 5 қаңтарында Гурьевты азат еткеннен кейін Орал майданы жойылды.
1920 жылдың наурызының соңында Жетісу майданы жойылды.
1920 жылдың маусымында Верный қаласында Кеңес өкіметіне қарсы ереуіл басталды.
1919 жылдың жазында Шығыс майданның Солтүстік және Оңтүстік топтарына Колчак әскерінің талқандау міндет тұрды. Оңтүстік әскерлер тобына М.Фрунзе басшылық жасады.
1919 ж. жазында Оралды ақгвардияшылар әскерінен азат етіге В.И:Чаапаевтың 25-ші дивизиясы қатысты.
1920ж. 5 қаңтарында Гурьевты азат еткеннен кейін Орал майданы жойылды.
1920 жылдың наурызының соңында Жетісу майданы жойылды.
1920 жылдың маусымында Верный қаласында Кеңес өкіметіне қарсы ереуіл басталды.
Қазақстандағы азамат соғысының салдары
Азамат соғысы чехословак корпусының көтерілісінен басталды.
1918 ж. тамызында Иран және Кспий маңы облыстарына ағылшын әскерлері келді.
1918 ж. маусымында Дутов оренбургке бекініп, темір жол бойын үзіп тастады. Дутовпен бірше Кеңес өкімеіне қарсы «Алаш Орда» өкіметі бас көтерді.
1918 ж. тамызында Иран және Кспий маңы облыстарына ағылшын әскерлері келді.
1918 ж. маусымында Дутов оренбургке бекініп, темір жол бойын үзіп тастады. Дутовпен бірше Кеңес өкімеіне қарсы «Алаш Орда» өкіметі бас көтерді.
Азамат соғысы жылдарындағы ұлттық келісімнің орнауына ат салысқан ағартушы А.Байтұрсыновтың еңбегі орасан зор.
1919 ж. 4 сәуірінде Кеңес өкіметінің жоғарғы кеңесінің қаулысымен «Алаш-Орда» мүшелеріне рақымшылық жасалды. «Алаш-Орда» қозғалысы 1920 жылдың 9 наурызынды түгелдей тоқтатылды.
Кеңес мемлекетінің замат соғыс жылдарындағы әлеуметтік-экономикалық саясаты «әскери коммунизм» деген атаққа ие болды. «Әскери коммунизм» саясаты халық шарушылығынынң бөлінісіне бастама болды.
1921 ж. ақпан айында Петропавл қаласында Кеңеңс өкіметіне қарсы 25 мың ереуілшілдер шықты.
Азамат соғысы кезінде Қызыл әскері мен Ақтар арасындағы соғысының әсерінен бейбіт халық көп запа шекті.
Азамат соғысы кезінде 8 млн. адам қаза тапты.
Азамат соғысы кезінде Қызыл әскері мен Ақтар арасындағы соғысының әсерінен бейбіт халық көп запа шекті.
Азамат соғысы кезінде 8 млн. адам қаза тапты.
Бізбен байланыс
Телефон: +7 7071735722
Почта: gulmirakoshaeva22@gmail.co
Почта: gulmirakoshaeva22@gmail.co
